1.3.Kişisel Hijyen İçin Gerekli temizlik Uygulamaları
1.3.1.Deri Temizliği ve Bakımı
1.3.2.Saç Temizliği ve Bakımı
1.3.3. Ayak Temizliği ve Bakımı
1.3.4. Tırnak Temizliği ve Bakımı
1.3.5. El Temizliği ve Bakımı
1.3.5.1. El Yıkama Aşamaları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
1.3.6. Tuvalet Sonrası Temizlik ve Bakım
1.3.Kişisel Hijyen İçin Gerekli temizlik Uygulamaları
Deri temizliği ve bakımı, saç temizliği ve bakımı, ayak temizliği ve bakımı, tırnak temizliği ve bakımı, el temizliği ve bakımı kişisel hijyeni sağlamak için yapılması gereken temizlik uygulamalarıdır.
1.3.1.Deri Temizliği ve Bakımı
Deri bütün vücudumuzu saran, dış etmenlerden koruyan, en geniş alana sahip organlarından birisidir. Deri, kafatasından başlayarak tüm vücut yüzeylerini örtmektedir. Duyu sinirlerinin çoğu deride sonlanmaktadır ve böylece ağrı, basınç, dokunma gibi çeşitli duyular deri üzerinden algılanmaktadır
İnsan derisinin başlıca fonksiyonları şunlardır:
- Vücutta homeostazisi sağlamak,
- Vücut ısısının dengesini sağlamak,
- Ter bezleri aracılığıyla vücutta biriken toksin maddelerin atılmasını sağlamak,
- Ultraviyole radyasyon ışınlarından korunmayı sağlamak,
- Güneş ışınlarının yardımı ile D vitamini sentezinde görev almak,
- Duyu organı olarak görev yapmak
- Mikrop ve toksinlerin vücuda girmesini engellemek
Derinin fonksiyonel işlevlerinin hepsinin iyi bir şekilde sürdürülebilmesi için, sağlıklı deri turgoruna, iyi bir kan dolaşımına ve deri bütünlüğüne ihtiyaç duyulmaktadır. Cilt sağlığının sürdürülebilmesi için uygun deri bakımının yapılması gerekmektedir. Deri bakımının asıl amacı deri üzerinde biriken toksinler, ölü epitel dokusu, yağ, artık maddeler, toz ve bakterilerden arındırmaktır.
Deri temizliğinde su ve sabun birlikte kullanılmalıdır. Sabun deriyi kaplayan kirli tabakayı bulunduğu yüzeyden ayırırken, su ayırılan kiri bölgeden uzaklaştırmaktadır. Sağlık açısından günlük olarak banyo yapılmalıdır. Her gün banyo yapılması mümkün değilse haftada en az 2 kez banyo yapılmalıdır. En ideal banyo yapma şekli 35-38 °C sıcaklığındaki su ve sabun ile ayakta duş şeklinde yapılan temizlenmedir.
Aşırı bedensel aktiviteden sonra mutlaka banyo yapılmalıdır. Banyo yapıldıktan sonra ter sinmiş olan giysinin tekrar giyilmesi ter kokusunu kalıcı hale getirmektedir. Bu nedenle sadece vücut temizliğine değil, giysi temizliğine de özen gösterilmelidir. Yoğun bedensel çalışma vücuttan çıkan ter miktarının artmasına neden olurken, bedensel etkinliği fazla olmayan bireylerde de ter bezi salgısı fazla olabilmektedir. Vücutta terlemenin artması ile kötü koku da artacaktır. Banyo yapma imkanının olmadığı durumlarda en çok kirlenen vücut bölümleri (ayaklar, kasık, koltuk altı vb.) sabunlu bir bez ve su ile silinmelidir.
Banyo yapımı esnasında cilt üzerinde birikmiş yağ tabakası, ter, hücresel atıklar ve kimyasal maddelerin atılımın kolaylaştırmak için mekanik etkili kese, banyo fırçası, lif gibi araç gereçler kullanılmalıdır. Kese, banyo fırçası, lif kese gibi malzemeler kişiye özel olmalıdır ve aile bireyleri arasında paylaşılmamalıdır. Banyo sonrasında yine kişisel havlu kullanılmalı, iç çamaşırları değiştirilerek temiz kıyafetler giyilmelidir.
Vücut banyosu sık sık yapılmadığında, sebaceous bezlerinin kanalları deri yüzeyinde birikmiş kir ile tıkanarak cilt üzerinde komedon adı verilen siyah beneklere neden olabilmektedir. Bunun sonucunda vücuttaki artık maddelerin atılımı da engellenmektedir. Komedonların inflamasyonu akneye, zedelenmiş cildin streptokoklarla enfekte olması ise impetigoya neden olabilmektedir
1.3.2.Saç Temizliği ve Bakımı
Saçlar kafa derisinde epidermis tabakasından uzanan kıllardır. Saç telleri, dermis tabakasındaki saç folikülü adı verilen keseciklerden çıkmaktadırlar ve folikülün etrafındaki kılcal damarlardan beslenmektedirler. Saçların büyüme hızı, aylık ortalama 12 mm kadardır. Sağlıklı saçlara sahip bir bireyde günde ortalama 10-15 tel saç dökülebilmektedir. Saçların yumuşaklığı yağ bezlerinden salgılanan yağın saç telinin etrafını sarmasıyla sağlanmaktadır.
Saçların görüntüsünün kirli ve dağınık olması bireyin kişisel hijyeninin yeterli olmadığının göstergesidir. Kirli saçta ve saçlı deride kolayca enfeksiyona yol açan etken ve parazitler çoğalabilmektedir. Okul öncesi ve okul çocuklarında saçların temizliği yeterli seviyede sağlanamadığında baş biti (Pediculoiscapitis) çok sık görülmektedir. Bitlenme daha çok; sık banyo yapmayan, iç çamaşırını günlük olarak değiştirmeyen ve temizliğine özen göstermeyen kişilerde fazladır. Nitelikli bir kişisel hijyen eğitimi ile baş biti ve saçlı deride enfeksiyona yol açan diğer hastalıkları önlemek mümkündür.
Saç yıkama ürünü, saçı matlaştıran sudaki kirecin etkisini gidermelidir. Köpürtme sonrası saç durulanırken kolayca akıp gitmelidir. Saç derisine uygun saç yıkama ürünü 14 pH’sı 5.5’tir. Yıkama ürünü ile saçı köpükledikten sonra suyla durulanan saçlar, kurutulmadan önce nazikçe taranmalıdır. Saçlar kurulanırken yumuşak dokulu bir havlu kullanılmalı, kurutma işlemi saç ve saç derisini yıpratmayacak şekilde uygulanmalıdır.
Sert dokulu havlularla nazik olmayan hareketlerle kurutma sonucunda saç uçlarında çatallanma ve kırılma görülebilir. Kurutma aşamasında elektrikli kurutma makineleri kullanılabilir. Kurutucu saça çok yakın mesafede tutulmalı ve ısı derecesi çok yüksek olmamalıdır. Aksi halde saç derisi hasar görebilir.
Saç derisi kepekli olan bireyler saç yıkama esnasında çok sıcak olmayan su ve sabun kullanmalıdır. Kepeklenme aşırı ise ve bu yöntemle de önlenemiyorsa hekime başvurmak gerekmektedir. Her kişinin kendine ait tarak ve fırçası olmalı, aile bireyleri arasında paylaşılmamalıdır. Ayrıca tarak ve fırça sık sık su ve sabun ile yıkanmalıdır
1.3.3. Ayak Temizliği ve Bakımı
Ayaklar gün içinde ayakkabı içerisinde uzun süre kapalı kaldığından, düzenli hijyeni sağlanmazsa kötü koku ve ayakta sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sağlık sorunları arasında mantar ve bakteri enfeksiyonları yer almaktadır. Bunun sonucunda kişinin yaşam kalitesi ve beden imajı olumsuz etkilenebilmektedir.
Ayaklar her gün ılık sabunlu suyla yıkandıktan sonra parmakların arası iyice kurulanmalıdır. Parmak aralarının ıslak ya da nemli kalması enfeksiyona yatkınlığı arttıracağından bu husus önemlidir.
Ayak sağlığı ve temizliğini için seçilen çorap ve ayakkabının özelliği de etkilemektedir. Çoraplar pamuk olmalı ve günlük olarak değiştirilmelidir. Ayakkabı seçiminde ortopedik olan ve ayağı sıkmayan ayakkabılar tercih edilmelidir.
1.3.4. Tırnak Temizliği ve Bakımı
Parmakların üst dış kısmında bulunan tırnakların etten ayrıldığı kısımda kolayca kir ve yağ birikmektedir. Ayrıca tırnak arasında bakteriler çoğalabilir ve bağırsak parazitlerinin yumurtaları da yerleşebilir. Kirli tırnaklar ve ellerle yenilen besinler sindirim sisteminde enfeksiyonlara yol açabilmektedir. Okulda kirli yüzeylere sık temas sonucu öğrenciler enfeksiyon hastalıkları açısından risk altında bulunmaktadır. Bu nedenle el ve tırnak temizliği özellikle çocukluk çağında önemlidir.
Tırnaklar haftada bir kez banyodan sonra kesilmelidir. El tırnakları oval şekilde, ayak tırnakları ise düz olarak kesilmelidir. Tırnakların kenarlarındaki etler kesilmemelidir. Tırnak etlerinin kesilmesi iltihaba ya da tırnak batmasına neden olabilir. Tırnaklar kesildikten sonra eller yıkanmalı ve uygun bir kremle eller nemlendirilmelidir
1.3.5. El Temizliği ve Bakımı
Yıkanmayan eller nedeniyle fekal-oral yolla bulaş sağlayan hastalıklar, göz ve deride başta olmak üzere enfeksiyon hastalıkları oluşabilmektedir. Yalnızca el yıkamayla öğrenci sağlığını tehdit eden ve okul devamsızlığına yol açan hastalıklar önlenebilmektedir. Özellikle fekal-oral yolla bulaşan hastalıkların önlenmesi için eller yemekten önce ve sonra yıkanmalıdır.
Ellerin deterjanlarla, antiseptik maddelerle ve kışın uzun süre soğuğa maruz kalması nedeniyle el üzerinde kuruluk ve çatlaklar oluşabilir. Cilt üzerinde oluşan çatlaklar mikroorganizmalar için giriş kaynağı oluşturmaktadır. Bu nedenle eller düzenli olarak nemlendirilmeli, soğuk havalarda yün ya da deri eldiven kullanılmadır.
Derideki kalıcı florayı yok etmek için sabun ve su ile yapılan temizlik yetersiz kalmaktadır. Antimikrobiyal içerikli ürünler ile kalıcı flora giderilebilmektedir. Fakat bu mikroorganizmalar genelde enfeksiyon ajanları olarak bilinmemektedir. Günlük aktiviteler sonucu dışarıdan deriye geçen mikroorganizmalara ise geçici flora adı verilmektedir. Geçici flora sabun ve su ile temizlenmektedir. Geçici flora genellikle enfeksiyon hastalıkları ile ilişkilidir. El hijyeninde amaç kalıcı flora sayısını dengeleyerek geçici florayı deriden uzaklaştırmaktır.
1.3.5.1. El Yıkama Aşamaları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Literatürde,
- sosyal el yıkama,
- hijyenik el yıkama,
- el antisepsisi ve
- cerrahi el yıkama olmak üzere
Dört farklı el yıkama tipi bulunmaktadır. Günlük hayatta mikroorganizmalardan korunmak için sosyal yıkama yeterlidir. Sosyal el yıkamada su ve antiseptik özellik içermeyen sabun ile el hijyeni sağlanır. Sabun ile yapılan el hijyeni ishal gibi hastalıklara yakalanma oranını %48 azaltmaktadır
Eller aşağıdaki durumlarda yıkanmalıdır:
- Yemekten önce ve sonra
- Yemek hazırlığından önce ve sonra
- Bedenimizin herhangi bir kısmını temizlemeden önce (Özellikle ağız, yüz ve göz temizliği)
- Tuvalet ihtiyacının giderilmesinden önce ve sonra
- Hapşırıp/öksürdükten ya da hayvanlara dokunduktan sonra
- Kirli, tozlu yüzeylere temastan sonra
- Dışarıdan eve geldikten sonra
- Okulda ders aralarında (Öğrenciler derste farkında olmadan elleriyle yüzüne, ağzına dokunabileceğinden)
- Merdiven kenarlığı, kapı kolu gibi çok dokunulan yüzeylerle temastan sonra
El yıkama adımları ayrıntılı olarak sırasıyla şu şekildedir ;
- El yıkamadan önce takı, saat gibi aksesuarlar çıkarılmalıdır (T.C. Sağlık Bakanlığı 2008).
- Kâğıt havlu ile musluk başı açılarak akan suda eller ıslatılır.
- Elin tüm yüzeyine yetecek şekilde sabun alınır.
- Avuç içleri birbirine sürtülerek sabun köpürtülür.
- Sağ avuç içi her iki elin parmakları birbirine geçirilerek sol elin üstüyle ovulur ve aynı işlem diğer el için de uygulanır.
- Parmaklar birbirine geçirilerek avuç içleri karşılıklı ovulur.
- Parmak uçları kelepçe şeklinde birbirine geçirilerek karşılıklı yatay hareketlerle ovulur.
- Sol başparmakla sağ el kapalı iken avuç içi dairesel hareketlerle ovulur ve aynı işlem diğer ele uygulanır.
- Sağ elin parmakları sıkı tutulur ve sol avuç içi dairesel ileri ve geri hareketlerle ovulur ve aynı işlem diğer ele uygulanır.
- Eller bol suyla durulanır.
- Tek kullanımlık kâğıt havluyla bilekten başlanarak eller tamamen kurulanır.
- Kâğıt havluyla musluk kapatılır
1.3.6. Tuvalet Sonrası Temizlik ve Bakım
Sağlıklı bir bireyde idrar zararlı mikroorganizma içermemektedir, fakat dışkının her milimetre küpünde milyarlarca bakteri yer almaktadır. Bakteriler dışkılamayla dış ortama atılsa da, bir şekilde tekrar vücuda girdiklerinde hastalığa yol açmaktadırlar. Bu sebeple tuvalete girildikten sonra perine temizliğinin çok iyi yapılması gerekmektedir.
Kadınlarda üretranın kısa olması ve üretral meatus, vajina ve anüsün birbirine yakın olmasından dolayı mikroorganizmalar anüsten meatus ve vajinaya taşınıp enfeksiyon oluşturabilmektedir. Kadınlardaki bu anatomik dezavantaj nedeniyle perine hijyeni önemli bir yer tutmaktadır. Kadınlarda peri-anal bölge temizlenirken önce perine sonra anüs temizlenmelidir. Tuvalet sonrası temizlik kesinlikle arkadan öne (anüsten üretral meatusa doğru) yapılmamalıdır. Böylece perinenin feçesle kirlenmesi önlenmiş olur.
Erkeklerde peri-anal bölge temizliğinde; önce penis, sonra skrotum, en son anüs temizliği yapılmalıdır. Özellikle skrotumun arka yüzeyi anal bölgeye daha yakın olduğu için dikkatli temizlenmelidir. Temizleme işleminden sonra yine kurulama işlemi önden arkaya (penisten anüse doğru) yapılmalıdır
Dışkılama sonrası temizlik yukarıda da belirtildiği gibi önden arkaya doğru yapılmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ellerin dışkıyla temas etmemesidir. Çünkü dışkıyla kirlenen eller etkili bir el yıkama ile dahi tam olarak mikroorganizmalardan temizlenememektedir. Bu sebeple dışkılamadan sonra gözle görünür kirler giderilinceye kadar peri-anal bölge tuvalet kağıdı ile önden arkaya ellere bulaştırmadan silinmelidir. Daha sonra yine eller değdirilmeden fışkıran suyla önden arkaya doğru temizlenmeli ve yine kuru tuvalet kağıdıyla bölge kurulanmalıdır. Kapı kolu, sifon, musluk ve benzeri yüzeylere direk çıplak elle dokunulmamalı, tuvalet kağıdı ile tutulmalıdır. Daha sonra eller daha önce de anlatıldığı gibi etkin bir şekilde yıkanıp kurulanmalıdır
Bir yanıt yazın